БУХИМДАЛ буюу''Төрийн алба''

ТӨРИЙН АЛБАН ХААГЧ буюу ТӨРИЙН АЛБЫГ ХААЖ БООГДУУЛАХ гэдэг үгтэй утга нэг буй

Ер нь бодоод байхнээ төрийн албан хаагч гэх нэг л их чухал царайлж, хөмсгөө зангидсан хүйтэн “шавар баримал”-уудтай хэл амаа ойлголцож, нэвтрэлцэх шиг там Монголд өөр байдаг уу? Үүнийг бичих гээд үзэг цаас нийлүүлэхэд хүртэл бухимдал оволзож, даралт өгсөөд зүрх мууг ч хэлэхүү хатгаад харвах шахах юм. Яагаад жирийн нэгэн иргэн амжуулах ёстой ажилаа заавал үүр цүүрээр босч, яаран сандран гүйж, оочер дугаарт шахалдаж чихэлдэн, хараал ерөөлөөр булуулан, хөлсөө урсган, үйлээ эдлэхэд хүрдэг юм бэ? Саяхан би анзааралгүй яваад байсан чинь паспортын хугацаа дуусчиж За сунгуулхаас гээд очтол зүгээр л иргэний үнэмлэхээ сунгалт хийлгэхийн тулд хоёр хоногийн ажил алдаж, хүнд бөгстэй, их зантай түшмэдийн харцаар бөмбөрөн алингаа алдах юм, өөдөөс нь инээгээд шингэн хоолойгоор дугарч хариьцахгүй бол жоохон муухай харах юмуу бүдүүн хоолойгоор дугарчихвал шууд өгөх ёстой бичиг баримтийг маань та үдээс хойш ирнэ үү гэх мэтчилэн намайгаа хөөрхөн янаглачихана. Ийм үйлчилгээ миний мэдэхийн Монголоос өөр газарт үгүй ээ. Төрийн,алба, үйлчилгээ гэдэг ийм байх ёстой юм уу?

…Гаднаас ачуулсан хайрцагаа авах гээд гааль дээр гурав хоног хөшиж үхтэлээ зогслоо, саяхан би. Угийн адгуу зан хөдлөөд үйлчилгээ удаан байгааг нь сануулснаас болоод бүр буруудчихав. Намайг “зуучихаж” байгаа юм байна. Өдрийн цайны цаг болоогүй байхад (бүтэн нэг цагийн өмнө) өрөөгөө түгжээд гараад алга болж өгөв өө, байцаагчид маань. Үдээс хойш ажлын цаг эхлээд 45 минут өнгөрсөн хойно орж ирсэн ч утсаар хэн нэгэнтэй хувийн яриагаа үргэлжлүүлэн хагас цаг болчихдог юм. Ийм байхад тайван амьсгалж, таатайгаар мишээн зогсож яахин ча дах билээ. Зөвхөн гааль биш, төрийн ихэнх байгууллагын ажил үйлчилгээний нийтлэг төрх ийм. Тэгээд ч төрийн албаны ажил үйлчилгээтэй холбоотой гомдол, бухимдал нэвт шингэсэн захидал, бичиг редакцид байнга ирдэг юм. Үнэндээ чих нь дөжийрөөд дасал болчихож дээ тэд.

 “Төр бол баялаг бүтээгч биш’’

Төр бол нийгмийн баялгийг булаагч юм уу, түүнийг хуваагч ч биш. Монголын Үндэсний худалдаа аж үйлдвэрийн танхимаас жил бүр гаргадаг “Хүнд суртлын индекс”-т төрийн байгууллагын зүгээс үзүүлж буй үйлчилгээний чанар хүртээмжид иргэдийн 85.6 хувь нь “муу” гэдэг дүн тавьсан бол, Төрийн албан хаагчдын зан харилцаанд 95.7 хувь нь “F” буюу байж болох хамгийн муу үнэлгээг өгчээ. Зөвхөн эндээс л Монгол төрийн үнэлэмж ард олны дунд ямархуу байгааг мэдэж болж байна.

Монгол хэлэнд “ажил хөөцөлдөх” гэдэг хэллэг төрийн албаны хүнд сурталтай шууд холбоотойгоор орж ирээд нутагшчихаж. “Хөөцөлдөх” гэдэг үг уг нь ямар нэгэн үл баригдах, үл бүтэх зүйлийн араас явах мөн бидний хүүхдүүдийн хөөцөлдөж тоглох гэдэг үг өгүүлбэрээр утга нэг илэрхийлэгдэнэ. Тэгэхээр “Маргааш эртхэн шиг нэг ажил хөөцөлдье” гэж ярьж байгаа монгол хүнийг цаад логик санаагаар нь бараг бүтэшгүй, хэцүү зүйлийн төлөө бэрхшээж байна гэж ойлгож болно. Уг нь төрийн алба гэдэг үйлчилгээнээс өөр юу ч биш. Харин бүр дажээ “Маргааш төрийн албаар сайхан үйлчлүүлэх хэрэг гарлаа” гэж ярьдаг болбол зөв болно. Төр гэдэг одоо бол шууд л хүнд суртал гэж ойлгогддог болсон.

Монголчууд шиг юм болгонд төрийн нэрийг барьдаг улс орон үгүй болохоор хүнд суртал гэдгийг бусад улс орны ард иргэд бараг мэдэхгүй бөгөөд, “ажил хөөцөлдөхийн” зовлонг үл мэдэх бөлгөө. Англи хэлтэй улс үндэстнүүд “төрийн алба” “төрийн албан хаагч” гэдэг үг огтхон ч хэрэглэдэггүй юм. Тэд зөвхөн “Public administration”, “Public service” буюу “Олон нийтийн удирдлага”, “Олон нийтийн үйлчилгээ” гэдэг үгийг л мэддэг. Монголчууд бид анхнаасаа, нэрлэх нэрнээсээ л буруудсан юм байна лээ. Тиймээс төрийн алба, төрийн албан хаагч гэж буруу ярьж, бичдэгээ залруулж “Олон нийтэд үйлчлэх алба”, “Олон нийтэд үйлчлэх албаны ажилтан” гэж ярьж бичдэг болъё. Өмссөн дээл нь гандаж, үстэй толгой нь цайтал иргэдээ залхааж үйлчилдэг нь элэнцгийнх нь төрийн алба, төрийн албан хаагч байх билээ.